ابوالحسن علی بن موسی الرضا (۱۴۸–۲۰۳ ه. ق.)، ملقب به «رضا» امام هشتم شیعیاندوازده امامی که وی را با عنوان امام رضا یاد می‌کنند. پدر او ابوالحسن موسی الکاظم‌الصابر (امام کاظم) هفتمین امام شیعیان و مادرش طبق روایات مختلف نام‌ها، کنیه‌ها و لقب‌های «ام‌البنین، نجمه، سکن و تکتم» را دارد. زادگاه علی بن موسی شهر مدینهبود و در توسدرگذشت. شیعیان مأمونخلیفهٔ عباسی را که او را ولیعهد حکومت عباسیانکرده بود را مسئول وفاتش می‌دانند. مقبرهٔ وی در شهر مشهدقرار دارد و سالانه مورد بازدید میلیون‌ها مسلمان شیعهو سنی از ایران، پاکستان، بحرین، عراقو دیگر کشورها قرار می‌گیرد.
القاب و کنیه‌ها
کنیه‌ها: ابوالحسن و ابوعلی
لقب‌ها: رضا، صابر، زکی، ولی، وفی، صدیق، رضی، شمس الشموس، معین الضعفاء و الفقراء، غریب الغربا، سراج الله، نورالهدی، قرة عین المؤمنین، مکیدة الملحدین، کفو الملک، رب السریر، رئاب التدبیر، شمس توس، خورشید ولایت، ضامن آهو، عالم آل محمد، ثامن الحجج، امام الرئوف
دوران زندگی
علی بن موسی زاده جمعه ۱۹ رمضانیا نیمه ماه رمضانیا پنج شنبه ۱۱ ذیقعدهیا ۱۰ رجبسال ۱۴۸ هجری در شهر مدینهبود. او ۲۴ سال وچند ماه را با پدرش به سر برد. ولی مطابق آنچه گفته شد، عمر او در روز درگذشت پدرش ۳۵ سال یا ۲۹ سال و دو ماه بوده و پس از وفات پدرش چنان‌که در مطالب السئولنیز آمده، ۲۵ سال زیسته‌است و مدت امامتاو حدود ۲۰ سال طول کشید، که ۱۷ سال آن در مدینه و سه سال آخر آن در خراسانگذشت. دوره امامت امام هشتم(ع) را می‌توان به سه بخش جداگانه تقسیم کرد: ده سال اول امامت آن حضرت که همزمان بود با زمامداری هارون، پنج سال بعد از آن که مقارن با خلافت امین بود و پنج سال آخر امامت ایشان که مصادف با خلافت مأمون و تسلط او بر قلمرو اسلامی آن روز بود.رضا در مدینه، پس از وفات پدر، امامت بر مردم را بر عهده گرفت، و به رسیدگی امور پرداخت، شاگردان پدر را به دور خودش جمع کرد، و به تدریس و تکمیل حوزه علمیه جدش، رییس مذهب شیعه جعفر صادق پرداخت. در طول این مدت، او در دنباله حکومت هارون الرشیدرا که ده سال و بیست و پنج روز بود زیست. سپس امین از سلطنت خلع شد و عمویش ابراهیم بن مهدی برای مدت بیست و چهار روز به سلطنت نشست. آن‌گاه دوباره امینبر او شورش کرد و برای وی از مردم بیعت گرفته شد. یک‌سال و هفت ماه حکومت کرد ولی به دست طاهر بن حسین کشته شد. سپس عبد الله بن هارون، مامون، به خلافت تکیه زد و بیست سال حکومت کرد. در زمان حکومت مامون، آن گونه که در کتب معتبر شیعه آورده‌اند او که علاقهٔ مردم ایران به امامان شیعه را می‌دید تصمیم گرفت امام رضا را مجبور کند تا از مدینه به خراسانبیاید و او را به عنوان ولیعهد و جانشین خود معرفی کند و چنان‌که شیخ مفیددر کتاب مسار الشیعهآورده‌است روز اول ماه رمضانروز بیعت به ولایت عهدی رضا توسط مامون است، تا با این روش بتواند در بین مردم محبوبیت قابل ملاحظه‌ای پیدا کند و درضمن تصمیم داشت تا رضا را نزد خود بیاورد و کارهای او را تحت نظارت کامل خود قرار دهد. سپس مامون، علی بن موسی الرضا را در روز آخر صفر سال ۲۰۳ هجری قمری مصادف با روز یک‌شنبه یا دوشنبه ۱۸ یا ۱۹ شهریور سال ۱۹۷ هجری شمسی بسته به آن‌که ماه صفر ۲۹ یا ۳۰ روزه بوده است با زهر کشت «اباصلت» که خود همراه امام بوده و در دفن ایشان نیز شرکت داشته است، می‌گوید: در راه بازگشت از مرو به بغداد، در طوس مأمون امام رضا(ع) را با انگور مسموم کرد و به قتل رساند.
حدیث سلسلة الذهب
شیعیان حدیث‌هایزیادی را منتسب به وی می‌دانند یکی از مشهورترین احادیثی قدسی منقول از وی حدیثی موسوم به سلسلة الذهباست که هنگام وداع وی با مردم شهر نیشابوردر بین راه چنین گفته‌است که:
مرا پدرم موسی کاظم از پدرش جعفر صادق از پدرش محمد باقر از پدرش علی زین العابدین از پدرش حسین شهید کربلااز پدرش علی بن ابی طالب که گفت: عزیزم و نور چشمانم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: جبرئیل حدیث کرد مرا و گفت شنیدم پروردگار سبحانه و تعالی می‌فرماید: کلمهٔ لا اله الا الله دژ استوار من است، پس هر کس در این حصار وارد شد، از عذابم محفوظ است.
شیعه می‌گوید: او چند قدمی حرکت کرد و سپس برگشت و گفت: به شرط‌های آن و من از جمله شرط‌های آن هستم. مقصود علی بن موسی از شرط‌ها، اعتراف به این واقعیت است که او مانند پدرانش از سوی خدا امام و حجت است و اطاعتش بر همه واجب است.
مناظرات
به دستور مامون علی ابن موسی مناظراتی در مجلس مامون برگزار می‌کرد. در یکی از این مناظرات علی بن موسی با دانشمندان ادیان دیگر از جمله زرتشتی(هربذه اکبر)، یهودی(راس الجالوت)، مسیحی(جاثلیق) و صائبی(عمران) به مباحثه پرداخت و هر کدام را با استفاده از کتاب و عقاید مورد قبول آن شخص مغلوب کرد. در پایان مناظره عمران اسلام آورد و از طرف علی ابن موسی سرپرست صدقات بلخقرار گرفت. در موضوعات توحیدی، معرفتی، فقهی و اخلاقی مطالب بسیاری از ایشان نقل شده است که مبنای مباحث علمی دینی قرار گرفته است و از این رو شیعیان، علی ابن موسی الرضا را عالم آل محمد می دانند.
تألیفات علی بن موسی رضا
از علی بن موسی‌الرضا برخی تألیفات یاد شده که علمای شیعه از آنها به اجمال و تفصیل یاد کرده‌اند. اما آثار وی، به تفصیل، عبارت‌اند از:
- آنچه به محمد بن سناندر پاسخ پرسش‌های وی درخصوص علل احکام شرعی نوشته‌است.
- عللی که فضل بن شاذانگوید آنها را از علی بن موسی رضا، یکی پس از دیگری، شنیده و جمع آوری کرده‌است و به علی بن محمد بن قتیبه نیشابوری اجازه روایت آنها را از وی از علی بن موسی‌الرضا داده‌است.
- سه رساله که برای مأمون عباسیدرباره اسلام و دستورهای دینی نوشته‌است. این سه رساله را صدوق در عیون اخبار الرضابا اسناد متصل ذکر کرده‌است.
- الرسالة الذهبیةدر طب.
